Εκδήλωση μνήμης για την γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού στο Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο Γιαννιτσών

Εντυπωσιακή ήταν η παρουσία του κόσμου στην 17^η εκδήλωση του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών της 22^ηςπερίοδου 2017-18 που έλαβε χώρα στον φιλόξενο χώρο της αίθουσας του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας το απόγευμα της Τετάρτης 23/05/2018. Ουσιαστικά η όλη εκδήλωση ήταν μια συνδιοργάνωση από τον Δήμο Πέλλας, την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών  «Ο Φίλιππος» και των Ποντιακών προσφυγικών σωματείων Ν. Πέλλας.

Οι ομιλητές στην εκδήλωση ήταν ο Παύλος Ιντζές συνταξιούχος φιλόλογος-ιστορικός μέλος του πανελλήνιου σύνδεσμου Ποντίων εκπαιδευτικών και ο Χρήστος Τοπαλίδης δικηγόρος, πρόεδρος της Παμποντιακής  Ομοσπονδίας  Ελλάδας  και αντιπρόεδρος Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ποντίων Ελλήνων.

Τους ομιλητές παρουσίασε στο κοινό ο Λάζαρος Η. Κενανίδης μέλος του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε.Γ. «ο Φίλιππος» και υπεύθυνος του Α.Λ.Π. Γιαννιτσών, ενώ σύντομο χαιρετισμό απηύθυναν ο Δήμαρχος Πέλλας Γρηγόριος Στάμκος και ο Κωνσταντίνος Κάμτσης πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος». Παράλληλα στην αίθουσα και  σε διαδρόμους του Δημαρχείου Πέλλας υπήρχε αξιολογότατη έκθεση με φωτογραφίες  από φυσικά τοπία, μνημεία, εκκλησιές, πόλεις, γειτονιές και  εκπαιδευτήρια του Πόντου, έργο ζωής του ευπατρίδη  συμπολίτη μας Απόστολου Ασλανίδη.

Η ιστορία του Πόντου ανάγεται στις απαρχές της γέννησης του αρχαίου Ελληνισμού. Ομύθος του Φρίξου και της Έλλης, η Αργοναυτική εκστρατεία, η παρουσία και το μαρτύριο του Προμηθέα στον Καύκασο, σηματοδοτούν την εμφάνιση του λαού των Ελλήνων του Πόντου. Ο πρώτος ελληνικός εποικισμός γύρω στο 1000 π.Χ. αναδεικνύει στο ιστορικό προσκήνιο την μεγάλη μικρασιατική πόλη της Μίλητου. Οι Μιλήσιοι είναι πρωτεργάτες στον β΄ εποικισμό και δημιουργούν νέες πόλεις. Ανάμεσά τους  στις  βόρειες ακτές μερικές  πόλεις στην χερσόνησο της Κριμαίας αλλά και  η Σινώπη στις νότιες  ακτές του Εύξεινου Πόντου (=θάλασσα). Με την σειρά τους οι Σινωπείς ιδρύουν την Τραπεζούντα στα νοτιοανατολικά παράλια του Εύξεινου Πόντου ή Μαύρη θάλασσα όπως επίσης είναι γνωστή.  Οι σχέσεις μεταξύ μητρόπολης και αποικιών  ήταν αγαστές. Οι Έλληνες μεταφέρουν υψηλό επίπεδο πολιτισμού, ήθη, τεχνολογία και ανθρωπισμό. Η περσική κυριαρχία, όμως,  επιβάλλεται σταδιακά σε όλη την Μικρά Ασία.

Στα 401 π.Χ. οι Έλληνες στρατιώτες όπως περιγράφεται στο έργο του Ξενοφώντα «Κύρρου Ανάβασις»επιχειρούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μέσα από ορεινές και δύσβατες περιοχές. Η  «Κάθοδος των Μυρίων» επιτυγχάνεται μέσα από απίστευτες περιπέτειες και η κραυγή «θάλαττα θάλαττα» δονεί την ατμόσφαιρα. Οι  ταλαιπωρημένοι και πεινασμένοι  οπλίτες βρίσκουν θαλπωρή και γνήσια φιλοξενία ανάμεσα σε ομοεθνείς τους Πόντιους. Αργότερα το βασίλειο του Πόντου με επικεφαλής τον Μιθριδάτη ΣΤ΄ τον Ευπάτωρα βρίσκεται σε αμυντικό αγώνα απέναντι στους Ρωμαίους εισβολείς. Αργότερα αρχίζει να διαδίδεται ο Χριστιανισμός. Ο άγιος Ευγένιος που μαρτύρησε (21 Ιανουαρίου)  για την πίστη του επί Διοκλητιανού, οι άγιοι 40 μάρτυρες (9 Μαρτίου) και εκατοντάδες άλλοι  συνετέλεσαν στην αλλαγή της περιοχής. Με την επικράτηση του Μεγάλου Κωνσταντίνου κτίζεται η πόλη Ελενόπολη προς τιμήν της μητέρας του αγίας Ελένης.  Στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια (325 μ.Χ.) συμμετέχει και ο επίσκοπος Τραπεζούντας. Το 270 μ.Χ. ιδρύεται η Ι.Μ. Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος, το 386 από τους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο ιδρύεται η  Ι.Μ. Παναγίας Σουμελά, το 752 η Ι.Μ. αγίου  Γεωργίου Περιστερεώτα. Επίσης ιδρύονται κι άλλες μονές όπως αγίου Γεωργίου Χαλιναρά, της Παναγίας της Κρεμαστής, του αγίου Ιωάννη της Ίμερας κ.ά.

Οι ηρωικοί ακρίτες σε Πόντο και Καππαδοκία επί Ρωμηοβυζαντινής αυτοκρατορίας όπως ο Ανδρόνικος, Κωνσταντίνος, Βασίλειος κ.ά. είναι αφορμή για την δημιουργία των ακριτικών τραγουδιών. Τα δημοτικά τραγούδια του γένους μας ομιλούν για «Τραντέλληνες». Με την πρώτη άλωση 1204 τα αδέλφια Αλέξιος και Ανδρόνικος, εγγόνια του Ανδρόνικου του Κομνηνού, καταφεύγουν στον ελεύθερο Πόντο  και ιδρύουν την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας των Μεγαλοκομνηνών  με έμβλημα τον αετό που κοιτάει στα αριστερά προς την βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη.

Το 1261 πέφτει και η Τραπεζούντα στα χέρια των εισβολέων Οθωμανών Τούρκων.  Θρήνος παντού και απέραντη θλίψη για την Ρωμανία. Ο Σουλτάνος Μωάμεθ διατάζει τον αποκεφαλισμό του βασιλέα Δαβίδ, των 3 παιδιών του και συγγενών του και αφήνει άταφα τα σώματά τους. Η βασίλισσα Ελένη, τραγικό πρόσωπο, νύχτα θάβει με πέτρες τα προσφιλή πρόσωπά της και αποσύρεται συντετριμμένη σε μοναστήρι. Οι εξισλαμισμοί, το παιδομάζωμα, οι διώξεις κατά των Ποντίων από τους καταπιεστές αποκτούν μαζικές διαστάσεις και αποδεκατίζουν τους Ρωμιούς της ευρύτερης περιοχής. Χαρακτηριστική η πλατεία «Μεϊντάν γκιαούρ» όπου σφαγιάζονται όσοι χριστιανοί αρνούνται το Τούρκεμα. Οι ελάχιστοι εναπομείναντες Έλληνες σκορπίζουν στα ορεινά και δημιουργούν οικισμούς. Στα Δυτικά του Πόντο, περιοχή Μπάφρας, κλπ οι κάτοικοι εκτουρκίζονται γλωσσικά, αλλά επίμονα κρατούν την ορθόδοξη πίστη τους. Στα ανατολικά του Πόντου χάνουν την πίστη τους, διατηρώντας την ποντιακή διάλεκτο.

Στην εθνεγερσία του 1821 οι Πόντιοι αδελφοί από το Υψήλ σηματοδοτούν την μεγάλη επανάσταση. Ο Αλέξανδρος διαβαίνει τον Προύθο ποταμό στην Μολδοβλαχία (Φεβρουάριος 1821) και ο Δημήτριος συμμετέχει επιτυχώς στην τελευταία μάχη  εναντίον των Τούρκων στην Πέτρα της Βοιωτίας (12/9/1829).

Το 1856 με το  διάταγμα Χάτι Χουμαγιούμ επί σουλτάνου Μετζήτ, και μετά την νίκη των Ρώσων στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, οι Χριστιανοί αποκτούν ορισμένα δικαιώματα στην πίστη, την  γλώσσα κλπ.  και κτίζονται μερικές εκκλησίες, σχολεία κ.ά. Παρόλα αυτά οι διωγμοί, η καταπίεση, οι απειλές, οι αγγαρείες κ.ά. δεν σταματούν. Αντιθέτως εντείνονται ακόμη περισσότερο με την πραξικοπηματική επικράτηση των Νεότουρκων το 1908. Τα συνθήματα «Η Τουρκία στους Τούρκους», «Καθαρή Τουρκία» κ.ά. ενισχύουν τον εθνικισμό τους και εξάπτουν το μίσος εναντίων των γηγενών πληθυσμών. Αρμένιοι, Έλληνες, Ασσύριοι και Χαλδαίοι εξολοθρεύονται συστηματικά. Η οικονομική και κοινωνική ισχύς τους αποτελεί όνειδος και πρόκληση για τους κατακτητές.  Εξοντώνονται ηθικά, υλικά και φυσικά. Οι συμβουλές και καθοδήγηση των Γερμανών συμμάχων τους στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και η δράση του Λήμαν Φον Σάντερς, που αργότερα πήρε και τον τίτλο του πασά, συνέβαλαν στον εκτοπισμό και τον αποδεκατισμό των Χριστιανικών πληθυσμών.  Ο αείμνηστος καθηγητής του πανεπιστήμιου της Βιέννης Πολυχρόνης Ενεπεκίδης σωστά ονόμασε την εξόντωση των  Ελλήνων του Πόντου «γενοκτονία - Άουσβιτσ εν ροή».

Οι καταδιωγμένοι Ρωμιοί καταφεύγουν στα βουνά για αν σωθούν. Εγκλήματα, δολοφονίες, βιασμοί, λεηλασίες, εμπρησμοί σπιτιών, καταστροφές περιουσιών κλπ. σημειώνονται μαζικά. Τα λεγόμενα «τάγματα εργασίας» (Αμελέ Ταμπουρού) ή πιο σωστά «τάγματα θανάτου» όπως ονομάστηκαν  από τους Έλληνες συνετέλεσαν στον αποδεκατισμό τους. Ελπίδες δημιουργήθηκαν στους Πόντιους όταν  τον Απρίλιο του 1916 εμφανίστηκαν στην Τραπεζούντα Ρωσικά τσαρικά στρατεύματα που τα υποδέχθηκαν ως απελευθερωτές από την τουρκική σκλαβιά. Η  επανάσταση των Μπολεσεβίκων, όμως, άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Οι Ρώσοι αποχωρούν από τον Πόντο και οι ντόπιοι  υποφέρουν τα πάνδεινα. Ο Τοπάλ Οσμάν μαζί με άτακτους Τούρκους και Κούρδους προκαλούν τον τρόμο και την σφαγή και φέρνουν σε απελπισία όσους Ρωμιούς επέζησαν. Η γενοκτονία των Ποντίων εκτυλίσσεται οργανωμένα και συστηματικά. Χιλιάδες τα θύματα. Οι 353.000  νεκροί μάρτυρες, επώνυμοι και ανώνυμοι, περνούν στις μαύρες σελίδες της Ρωμηοσύνης.

Στις 19 Μαϊου  1919 ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στην Σαμψούντα (Αμισσός) και θέτει σε εφαρμογή τον εθνοκτόνο κατά των Ρωμιών έργο του, αφού  προηγουμένως  έχει έρθει σε αιματηρές προστριβές  με την Σουλτανική εξουσία  και την έχει θέσει στο περιθώριο. Η Συνθήκη των Σεβρών  το 1920 αποκαθιστά -εν μέρει- την ιστορική αδικία κατά του Ελληνισμού. Όμως οι Ελληνικές κυβερνήσεις, βενιζελικοί και βασιλικοί, αδιαφορούν για την μοίρα του Ποντιακού Ελληνισμού.  Τα στρατιωτικά δικαστήρια στην Αμάσεια το 1921 καταδικάζουν και θανατώνουν  ιερείς, δάσκαλους, πρόκριτους, επιχειρηματίες. Ο απελευθερωτής ελληνικός στρατός στην Δυτική Μικρά Ασία προωθείται νικηφόρα (1919-1922)  προς την κωμόπολη των Κεμαλικών, την Άγκυρα, αλλά δυστυχώς δεν συνεργάζεται με τα ένοπλα ανταρτικά σώματα των Ποντίων που αγωνίζονται αρκετά χιλιόμετρα πιο ανατολικά.

Η τραγική μοίρα του Ελληνισμού φαίνεται στην συνέχεια:  είναι πλέον μια χώρα απομονωμένη διπλωματικά, με  χαμηλά το ηθικό λαού και στρατού, που υποφέρει από τον διχασμό και την όξυνση των πολιτικών παθών, η οποία στερείται οικονομικών πόρων και στρατιωτικών εφοδίων και περιμένει το μοιραίο. Οι Μεγάλες δυνάμεις-σύμμαχες αρχικά της Ελλάδας μας εγκαταλείπουν. Προηγείται το νέο Σοβιετικό καθεστώς με επικεφαλής τον Λένιν κι ακολουθούν η Ιταλία και η Γαλλία, ενώ και οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί στα πλαίσια της «ουδετερότητας» αδιαφορούν εξοργιστικά για τα εγκλήματα και τις βιαιοπραγίες των Κεμαλικών εθνικιστών κατά των Ποντίων και άλλων Μικρασιατών.

Η καταστροφή της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922 βάζει ταφόπλακα στα όμορφα όνειρα του Ελληνισμού για αποκατάστασή του. Η γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού από το στυγνό Κεμαλικό καθεστώς  έχει σχεδόν συντελεστεί. Υπολείμματα του πάλαι ποτέ ακμαίου Ελληνικού γηγενούς πληθυσμού καταφεύγουν στην Ελλάδα ή καιστο εξωτερικό, ενώ πολλοί ήταν εκείνοι που είχαν ήδη  καταφύγει-πριν λίγα χρόνια- στην ομόδοξη Ρωσία. Αντάρτες πολεμιστές όπως ο Αναστάσιος Παπαδόπουλος, ο Παύλος Τσαουσίδης, ο Στυλιανός Κοσμίδης, ο Βασίλειος Ανθόπουλος, ο Ιστύλ αγάς, ο ΚοτσάΑναστάς κ.ά. ανάμεσά τους και γενναίες γυναίκες περνούν στον πάνθεον του Ποντιακού Ελληνισμού. Η Συνθήκη της Λωζάννης, καλοκαίρι του 1923, αδίκησε κατάφωρα την ηττημένη Ελλάδα.

Το 1930 υπογράφεται το ελληνοτουρκικό σύμφωνο και το 1932 με μιαν ακατανόητη και περίεργη πρόταση ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος προτείνει την υποψηφιότητα του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, από τους πρωτεργάτες των σφαγών  του Ποντιακού Ελληνισμού, για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης!

Εν συνεχεία αξίζει να προβληματιστούμε γιατί το Κεμαλοφασιστικό στυγνό καθεστώς διαιωνίζεται ως ιδεολογία και αρνείται επίμονα σήμερα και δεν αναγνωρίζει την υλοποίηση της γενοκτονίας που έκανε  εναντίον των γηγενών λαών της Μικράς Ασίας. Η νομικοί όροι υφίστανται, αλλά παράλληλα ελάχιστοι ασκούν πραγματική πίεση προκειμένου η «Τουρκική Δημοκρατία» να προχωρήσει σε τολμηρά και θαρραλέα βήματα παραδοχής του πρόσφατου παρελθόντος της  και της  αυτογνωσίας της ως κράτους.

Ο νομικός όρος Γενοκτονία ή τζινοσάιντ προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις γένος και κτείνω (=φονεύω). Τόσο ο ελληνικός όσο και ο διεθνής όρος δημιουργήθηκαν επίσημα (όρος διεθνούς δικαίου) μετά τον  Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον εν λόγω όρο διατύπωσε πρώτος ο Πολωνoεβραίος  δικηγόρος Raphael Lemkin (Λέμκιν) -που δραστηριοποιούνταν στις Η.Π.Α. -τον Νοέμβριο του 1944 το βιβλίο του "Axis Rul ein Occupied Europe", αναφερόμενος στα εγκλήματα που γίνονταν από τη Γερμανία και τους συμμάχους της στην τότε κατεχόμενη Ευρώπη. Το ενδιαφέρον του Lemkin για τέτοιου είδους εγκλήματα ξεκίνησε με τις μελέτες του σχετικά με τις σφαγές των Αρμενίων, και το 1933 πρότεινε στο Διεθνές Συνέδριο Ποινικού Δικαίου τη χρήση των όρων "βανδαλισμός" και "βαρβαρότητα", κάτι που τότε δεν έγινε δεκτό. Το 1944 ο Lemkin έγραφε ότι αν τότε είχαν γίνει αποδεκτές οι προτάσεις του, θα μπορούσαν να τιμωρηθούν τα εγκλήματα πολέμου (πριν τη λήξη του πολέμου)

Με αυτόν τον όρο αποδίδεται κυριολεκτικά η από τους αρχαιότατους χρόνους υφιστάμενη έννοια και ακριβέστερα ένα από τα αρχαιότερα μαζικά εγκλήματα που αποβλέπουν στη συστηματική, με βίαια ως επί το πλείστον μέσα, επιδιωκόμενη εξόντωση ολόκληρης φυλής ή τμήματος αυτής σε ορισμένο τόπο.

Η γενοκτονία μπορεί να επιδιωχθεί είτε με σειρά ομαδικών φόνων, όλων ή σχεδόν των μελών μιας φυλής, είτε με συστηματική εξασθένιση αυτής (με διάφορα μέσα) μέχρι τη βαθμιαία εξάλειψή της φυλής. Στα βίαια δε μέσα αυτά περιλαμβάνονται και σειρά απαγορευτικών μέτρων επί εθνικών, θρησκευτικών, γλωσσικών, ηθικών, ιστορικών ή άλλων παραδόσεων προκειμένου να επέλθει διαφοροποίηση ή αλλοίωση της καταδιωκόμενης φυλής με βέβαιη την συν τω χρόνω απώλεια του εθνικού και φυλετικού γνωρίσματος της. Ωστόσο, η απόδοση του όρου για μια συγκεκριμένη ενέργεια, οργανωμένου χαρακτήρα, ενέχει υποκειμενικά κριτήρια και τα τελευταία χρόνια έχει προκαλέσει αρκετές φορές διάσταση απόψεων.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 της Σύμβασης για την Πρόληψη και Καταστολή Εγκλημάτων Γενοκτονίας, η "Γενοκτονία ορίζεται ως οποιαδήποτε από τις παρακάτω πράξεις με στόχο τον μερικό ή ολικό αφανισμό μιας φυλετικής, εθνικής ή θρησκευτικής ομάδας, όπως:

1.Θανάτωση των μελών της ομάδας

2.Πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης σε μέλη της ομάδας

3.Σκόπιμη επιβολή συνθηκών ζωής με στόχο το φυσικό αφανισμό, ολικό ή μερικό, μελών της ομάδας

4.Επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην παρεμπόδιση γεννήσεων εντός της ομάδας

5.Δια της βίας μεταφορά ανήλικων μελών της ομάδας σε κάποια άλλη."

(Παρατίθεται αυτούσιο το  κείμενο, γραμμένο στην καθαρεύουσα):

Γενοκτονία είναι η άρνησις  του δικαιώματος ζωής εις ολοκλήρους ομάδας ανθρώπων, όπως  αντιστοίχως ανθρωποκτονία είναι η άρνησις του δικαιώματος ζωής εις οιονδήποτε άτομονκεχωρισμένον...Η γενοκτονία είναι έγκλημα διεθνούς δικαίου, το οποίον καταδικάζει ο πεπολιτισμένος κόσμος, και δια την τέλεσιν του οποίου τόσον οι αυτουργοί όσον και οι συνεργοί...είναι τιμωρητέοι.  Σύμφωνα λοιπόν με αυτόν τον ορισμό, αποδεικνύεται ολοφάνερα ότι η εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου δεν είναι τίποτε άλλο παρά μεθοδευμένη και άριστα οργανωμένη γενοκτονία από τους Τούρκους.

Εξάλλου το ιστορικό πλαίσιο της γενοκτονίας είναι δεδομένο. Υπάρχει ελληνόγλωσση, ξενόγλωσση και προσφάτως τουρκική ιστοριογραφία γύρω από την γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού.  Δεν είναι λογοτεχνικό θέμα ή μυθιστόρημα. Είναι ξεκάθαρα νομικό και ιστορικό ζήτημα.  Η δε άρνηση της γενοκτονίας είναι το έσχατο στάδιο της γενοκτονίας.  Οι ελάχιστες χώρες που έχουν αναγνωρίσει την Ποντιακή γενοκτονία είναι εκτός της Ελλάδας, η Κύπρος, η Σουηδία, η Αρμενία, η Ολλανδία, το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και το Ναγκόρνο Καραμπάχ

Άλλο πράγμα η εθνοκάθαρση που είναι περιγραφικός όρος και άλλο πράγμα  γενοκτονία που είναι, κυρίως, νομικός όρος και ως εκ τούτου επισύρει νομικές, οικονομικές κ.ά. συνέπειες. Στην κρίσιμη και δύσκολη συνάμα  εποχή μας απαιτείται συνεχής αγώνας σε όλα τα επίπεδα εθνικά και  παγκόσμια. Ενημέρωση της κοινής γνώμης στο εξωτερικό, πίεση προς όλες τις κατευθύνσεις,  προώθηση ποντιακής διάλεκτου και εγρήγορση σε όλα τα εθνικά θέματα. Εκπαιδευτικές και πολιτιστικές επαφές με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και συνεργασία με την πολιτεία, την εκκλησία, με παράγοντες και επιστημονικές ενώσεις.  Πάνω από όλα-όμως-  απαιτείται ομόνοια, αλληλεγγύη και συνεργασία όλων των Ποντίων και όλων των Ποντιακών συλλόγων σε Ελλάδα και άλλες χώρες

Ας αφήσουμε το  πρώτο τμήμα από το ποντιακό τραγούδι «Επάρθεν  η Ρωμανία...... Η Ρωμανία κι αν επέρασεν ανθεί και φέρει κι άλλον! »και ας κρατήσουμε το δεύτερο τμήμα!!

Η χορωδία "Οι τραγουδάνοι του Πόντου" με επικεφαλής τον χοράρχη Δημήτρη Αμανατιάδη τραγούδησε  τα εξαιρετικά  ποιήματα : «αητένς επαραπέτανεν» , «την πατρίδα μ΄ έχασα» «πήραν την Πόλιν πήραν την, πήραν την Σαλονίκη», ενώ διαβάστηκε απόσπασμα από ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή. Η αίθουσα γέμισε με  συγκινητικούς ήχους και νότες ποντιακής μουσικής.

Συγκίνηση περισσή και συναισθηματική φόρτιση άγγιξε όλους τους παρόντες και το πυκνό και ευαισθητοποιημένο ακροατήριο ξεσπώντας σε αυθόρμητα χειροκροτήματα επιβεβαίωσε την σπουδαιότητα και την επικαιρότητα τέτοιων εκδηλώσεων μνήμης και προβληματισμού, όπως ήταν  η τελευταία εκδήλωση για την εφετινή χρονιά.

[gallery size="full" ids="53195,53196,53197,53198,53199,53200,53201,53202,53203,53204,53205,53206"]

Λάζαρος Η. Κενανίδης θεολόγος, διδάκτορας Α.Π.Θ.

μέλος του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε.Γ. «Ο Φίλιππος»

δ/ντής του 2^ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»